TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ
Tarih boyunca savaşlarda bağırsak yaralanmalarının yaygın olması nedeniyle stoma açılması sıkça yapılan ameliyatlardan biri olmuştur. İnsanın ortalama yaşam süresinin artması, stomanın bireyin yaşamını fiziksel ve psikososyal açılardan olumsuz etkilemesi, stomal ve parastomal komplikasyonlar, stoma bakım ürünlerinin sayı ve çeşit olarak artması, sağlık bakım hizmetlerinin maliyetinin artması ve hastaların kaliteli bakım almaya yönelik talepleri stoma bakım hemşireliğinin gelişmesini sağlamıştır.
Dünyada, Enterestomal Terapi Hemşiresi olarak da adlandırılan “stoma bakım hemşiresi” stomalı bireylere bakım veren özel dal hemşireleridir. Enterestomal terapi hemşireliği, ilk kez Amerika Birleşik Devletleri'nde, 1958 yılında, Dr. R.B. Turnbull ve bir ileostomi hastası olan Norma N. Gill tarafından Cleveland Klinik'te başlatılmıştır. Başlangıçta ostomili hastalar veya hasta yakınları tarafından gönüllü olarak verilen stomaterapi hizmeti, 1961 yılında sağlık profesyonellerinin özellikle de hemşirelerin katıldıkları kurs programlarına dönüştürülmüştür. Günümüzde dünyanın birçok ülkesinde 240-320 saat süren kurs programları ile “Stoma Bakım Hemşiresi” yetiştirilmektedir.
STOMA BAKIM HEMŞİRESİNİN TANIMI VE NİTELİKLERİ
Stoma Bakım Hemşiresi; temel lisans eğitimini tamamlamış, uluslararası ve/veya kendi ulusal meslek örgütleri tarafından tanınmış eğitim programından mezun olarak yara, ostomi ve inkontinans sorunu olan bireye bakım verebilecek yeterliliğe sahip ve sertifikası olan hemşiredir.
STOMA BAKIM HEMŞİRESİNİN ROLLERİ
Eğitim ve Danışmanlık
• Hastaya öz bakım eğitimi verir.
• Hekim ile işbirliği yaparak hastaya ve hasta yakınlarına hastalığına ve yapılacak ameliyata ilişkin bilgi verir.
• Hastanın ve yakınlarının hastalık, tanı ve tedavi seçenekleri ile bakım konusundaki sorularını cevaplandırır, gerekli durumlarda hekimine yönlendirir.
• Ameliyattan önce bağırsak hazırlığı konusunda hastayı bilgilendirir.
• Hastaya, olası stoma tipine göre ameliyat sonrasında kullanacağı ürünleri tanıtır.
• Ameliyattan önce, hastaya psikolojik destek sağlar, yönlendirir.
• Gerekli durumlarda hastayı başarılı stoma ameliyatı geçirmiş hastalar ile tanıştırır.
• Bireyin tedavisi ve bakımı ile ilgili kararlara katılmasını sağlar, teşvik eder.
• Hasta ve yakınlarına stoma, yara ve inkontinans bakımına ilişkin teknik becerileri kazandırır (cilt temizliği, torbanın/adaptörün değiştirilmesi, pansuman değiştirme, bandaj uygulama, uygun pozisyon verme, temiz aralıklı kateterizasyon uygulama vb.)
• Kalıcı kolostomisi olan uygun hastalara/hasta yakınlarına kolostomi irrigasyon yapabilme becerisi kazandırır.
• Hastaların sosyal yaşama uyumlarını sağlamak amacıyla günlük yaşam aktivitelerine yönelik eğitim programları düzenler.
• Hizmet içi eğitim etkinliklerine katılır.
• Eğitim materyalleri geliştirir.
• Hastaya destek sistemlerini öğretir.
• Hasta ve hasta yakınlarına taburculuk eğitimi verir.
Hemşirelik Bakımı
• Stoma, yara ve inkontinans sorunu olan bireyi, fiziksel ve psikososyal açıdan değerlendirir, değerlendirmeden elde edilen verileri yorumlayarak hemşirelik tanılarını belirler.
• Ameliyat öncesi stoma açılacak bölgeyi işaretler.
• Gereksinim duyulan hemşirelik bakımını kanıta dayalı olarak planlar, yürütür ve sonuçlarını değerlendirir.
• Ameliyat sonrası erken dönemde; ostomi torbasını değiştirir, stomayı erken dönem komplikasyonlar açısından değerlendirir, gaz, gaita ve idrar çıkışını kontrol eder ve stomaya torba yerleştirir.
• Kalıcı kolostomisi olan uygun hastalarda kolostomi irrigasyonu yapar.
• Stomanın ve stoma çevresindeki cildin bakımını yapar.
• Stomanın tipine, biçimine ve çapına uygun adaptörü/ torbayı ve yardımcı stoma bakım ürünlerini uygular.
• Stoma çevresinde gelişen cilt problemlerinde, cilt bakımı yapar ve cilde topikal ajanları uygular.
• Stomaya ilişkin komplikasyonlarda ilgili hekimle işbirliği yaparak gerekli uygulamaları yapar.
• Fistül bakımı yapar.
• Yarayı değerlendirir. Yaranın mekanik temizliğini, irrigasyonunu, pansumanını ve bandaj uygulamasını yapar.
• Bakım verdiği bireyi, yarayı, yara bakımına ilişkin ürünleri ve yara bakım uygulamalarını değerlendirerek en etkili ürüne karar verir, aileyi ve ekibi yönlendirir.
STOMATERAPİ ÜNİTELERİ VE İLGİLİ KURULUŞLARIN İLETİŞİM ADRESLERİ
Araştırma
• Stoma, yara ve inkontinansa ilişkin prevelans ve insidans çalışmaları ile verilen bakımın, eğitimin ve tedavinin etkinliğine ilişkin araştırmalar planlar, yapar ve/veya yapılan araştırmaları destekler.
Yönetim
• Kuruma alınacak stoma, yara ve inkontinans bakım ürünlerinin belirlenmesinde görev alır.
• Ülkede stoma, yara ve inkontinas konularına yönelik karar mekanizmalarına katılır, danışman olarak rol alır.
STOMATERAPİ NEDİR?
Stomaterapi; ileostomi, kolostomi ve üriner diversiyon açılan hastalara yönelik uzmanlaşmış bakım olarak tanımlanmaktadır. Stomaterapinin temel amacı; kronik yara, ostomi ve inkontinans problemi olan bireyin problemlerini çözme, bireyi sorunları ile baş edebilecek yeterliliğe getirme ve sınırları ölçüsünde üretken, kaliteli bir yaşam sürdürmesini sağlamadır.
TÜRKİYEDE STOMA BAKIM HEMŞİ- RELİĞİNİN DURUMU
Türkiye'de 1995 yılından itibaren Stoma Bakım Hemşireliğine ilişkin bilimsel faaliyetler düzenlenmektedir. İlk uygulamalı stomaterapi kursu Gazi Üniversitesi tarafından 26-30 Kasım 2001 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Gazi Üniversitesi ile Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü arasında “Temel Stoma Bakım Hemşireliği Kursu” protokolü yapılmıştır. Bu protokol çerçevesinde yılda en az bir kez yapılan ve 7 gün (56 saat) süren kurs programı yürütülmektedir. Bugüne kadar yedi kurs düzenlenmiş ve bu kurslara katılan 208 hemşire sertifika almıştır. Kurslardan mezun olan hemşirelerin bir kısmı hastanelerinde stomaterapi ünitelerini kurmuş ve stoma bakım hemşiresi olarak çalışmaktadır. Türkiye'de ilk stoma terapi ünitesi 2000 yılında Gazi Üniversitesi Hastanesi'nde kurulmuş olup ülkemizde stomaterapi ünitesi sayısı 11'e çıkmıştır.
Özetle stoma açılacak her bireyin ameliyat öncesi ve sonrası dönemde, hastanede ve toplumda deneyimli, profesyonel kişilerden ve stoma bakım hemşiresinden tıbbi destek alma hakkı vardır. Hastaların bu hakkı sağlık sisteminin ve sağlık profesyonellerinin sorumlulukları arasında yer alır.